Test ze znajomości fabuły książki Juliusza Słowackiego pt. Kordian. Utwór jest polemiką z niehonorową walką o niepodległość. Kordian to dramat romantyczny autorstwa Juliusza Słowackiego. Ilość pytań: 19 Rozwiązywany: 167746 razy. Rozwiąż test Pobierz PDF Fiszki Powtórzenie Nauka. Król Jan Kazimierz podczas ucieczki na Śląsk w górach ocalał dzięki A. zejściu lawiny ze zbocza. B. specjalnej skrytce w saniach. C. atakowi górali na szwedzkich dragonów. D. szarży Kmicica i Kiemliczów na oddział wroga. 11. Andrzej Kmicic dostał pod komendę oddział A. Żmudzinów. C. Tatarów. B. Wołochów. D. Łemków. 12. Język polski - Potop - Henryk Sienkiewicz. POZYTY WIZ M potop Potop to opowieść historyczna, należy do Trylogii Sienkiewicza: Ogniem i mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski TOM I TOM II Andrzej Kmicic przybędzie w styczniu 1665r. na Litwę do domu Oleńki Billewiczówny, jest on chorążym orszańskim. Dziadek Oleńki zapisał mu niedaleko Język polski - Potop. Opracowanie Lektury "Potop" Henryka Sienkiewicza. Opracowanie oparte na vademecum teraz matura do rozszerzenia. POTOP TRYLOGIA Ogniem i Mieczem (1884r) Potop (1886r) Pan Wołodyjowski (1887r) CZAS I MIEJSCE AKCJI lata 1655-1657, tereny Rzeczypospolitej Henryk Sienkiewing EPOKA pozytywizm GATUNEK powieść historyczna 1) Nazwa kolumny w arkuszu Excel to a) Litera alfabetu b) Symbol matematyczny c) Liczby porządkowe d) Żadna z powyższych odpowiedzi 2) Nazwa wierszy w arkuszu Excel to a) Litera alfabetu b) Symbol matematyczny c) Liczby porządkowe d) d) Żadna z powyższych odpowiedzi 3) Która z podanych formuł sumowania komórek A1 do A10 jest poprawna a Vay Tiền Trả Góp Theo Tháng Chỉ Cần Cmnd Hỗ Trợ Nợ Xấu. czerpanie korzyści materialnych i terytorialnych wykorzystanie osłabienia Rzeczpospolitej przez króla szwedzkiego, Karola Gustawa, w celu zagarnięcia ziem nad Bałtykiem używanie przez Zygmunta III Wazę tytułu króla Szwecji wszystkie odpowiedzi są poprawne Geneza Napisanie „Potopu” zostało poprzedzone przez skrupulatne gromadzenie i studiowanie tekstów źródłowych, opracowań i artykułów dotyczących historii, a koncentrujących się głównie na XVII stuleciu. Wiadomo, że Sienkiewicz korzystał m. in. z dzieł Kazimierza Jarochowskiego („Wielkopolska w czasie pierwszej wojny szwedzkiej”), Antoniego Walewskiego („Historia wyzwolenia Polski za Jana Kazimierza”), „Pamiętników” Jana Chryzostoma Paska, autentycznych listów z tego okresu oraz zapisków. Pierwsze słowa zapisane zostały 1 października 1884 r., a dzieło gotowe było niespełna 2 lata później, czyli 21 sierpnia 1886r. Początkowo ukazywało się w trzech pismach, które wydawane były w trzech zaborach - „Czasie” (Kraków”), „Słowie” (Warszawa) oraz „Dzienniku Poznańskim”. Całościowa publikacja nastąpiła dokładnie 2 lata po rozpoczęciu przez autora pracy nad dziełem. Okres pisania „Potopu” nie był dla Sienkiewicza łatwy. W tym czasie zmarła jego żona - Maria Sienkiewiczowa z Szetkiewiczów. Wcześniej para dużo podróżowała, co miało związek z gruźlicą kobiety. Druga część Trylogii, podobnie jak „Ogniem i mieczem”, stworzona została z myślą o pokrzepieniu serc i uldze w trudnych czasach zaborów. Jednakże to nie jedyna intencja autora - „Potop” ma także wartości dydaktyczne i wychowawcze. Sięgnięcie do przeszłości dostarcza więc cennych przesłanek na przyszłość. Czas i miejsce akcji „Potop” przedstawia wydarzenia rozgrywające się w czasie najazdu Szwedów na Rzeczpospolitą (1655 - 1660). Akcja utworu zamyka się w dwóch latach - od 1655 do 1657, na co wskazuje data bitwy pod Magierowem (11 lipca 1657), w której raniony został Kmicic. We wstępie narrator wspomina także wydarzenia roku 1654. Miejscem akcji „Potopu” są Rzeczpospolita (arena działań wojennych), Śląsk (bezpieczna przystań króla Jana Kazimierza), Prusy (Kmicic wyrusza tam ze swoją armią), czyli znaczna część obszaru objętego II wojną północną. W obrębie Rzeczpospolitej najważniejszymi miejscami są Żmudź (majątek Billewiczów, posiadłość Kmicica, Kiejdany), Wielkopolska (Ujście, Piła), Podlasie (Białystok, Tykocin, Sokółka), Podkarpacie, Kraków, Warszawa. Motywy literackie Motyw miłości - wątek miłosny, który opowiada historię uczucia Andrzeja Kmicica i Oleńki Billewiczówny, jest wątkiem nadrzędnym dzieła. Został on skonstruowany w taki sposób, by przeplatał się z wydarzeniami historycznymi - mającymi przecież wpływ na sytuację bohaterów. Równocześnie jest on dynamiczny (liczne zwroty akcji) oraz udramatyzowany. W dziele Sienkiewicza czytelnik dostrzec może kilka rodzajów miłości. Serce Oleńki próbuje zdobyć także książę Radziwiłł, jednakże jego brutalne działania nie przynoszą oczekiwanych skutków. Relacja Oleńki, Kmicica i Bogusława Radziwiłła jest więc także typowym trójkątem miłosnym. Motyw patriotyzmu - obrońcy ojczyzny bardzo często podkreślają swą miłość do Rzeczpospolitej. Kiedy Janusz Radziwiłł ogłasza przejście na stronę Szwedów, oficerowie nazywają go zdrajcą i wypowiadają służbę. Wierność państwu jest dla nich wartością nadrzędną, w szczęściu Rzeczpospolitej widzą własną radość. Motyw zdrady - część szlachty nie wypełnia swego obywatelskiego obowiązku, a prywatne interesy biorą w ich wypadku górę nad wspólnym dobrem. Przykładem jest podpisanie kapitulacji pod Ujściem, któremu towarzyszyła spowodowana możliwością powrotu na żniwa radość znacznej części pospolitego ruszenia. Niektórzy porzucają ojczyznę dla pieniędzy (Kuklinowski), inni pragną zdobyć więcej władzy (Radziwiłłowie). Motyw przemiany - Andrzej Kmicic przechodzi w „Potopie” bardzo wyraźną przemianę. Czytelnik poznaje go jako warchoła i okrutnika, później jest świadkiem będącej wynikiem zbyt pochopnej przysięgi współpracy ze zdrajcą. Ostatecznie Kmicic, uświadomiwszy sobie prawdziwe intencje Radziwiłłów, decyduje się odstąpić od służby, pragnie nawet porwać księcia Bogusława. Następnie wyrusza, by stanąć u boku prawowitego władcy, czyli Jana Kazimierza. Motyw wojny - akcja „Potopu” toczy się głównie w ogarniętej wojną Rzeczpospolitej. Szwedzki najazd niemal zupełnie wyniszczył państwo. Szczególnie w jego drugiej fazie (odwrotu wojsk nieprzyjaciela w stronę Prus) grabieże i mordy były na porządku dziennym. Motyw porwania Kmicic porywa ukochaną Oleńkę, gdy ta oznajmia mu, że nie chce go znać. Podobne plany wobec bohaterki snuje książę Bogusław Radziwiłł. Jego z kolei chce zniewolić Kmicic, co ostatecznie udaje mu się w czasie bitwy pod Tykocinem. Motyw pojedynku Gdy główny bohater zamyka swą narzeczoną w swym majątku, z odsieczą przybywa szlachta laudańska. Dochodzi do pojedynku Michała Wołodyjowskiego z Kmicicem. Zwycięsko wychodzi z niego pułkownik, który daruje życie pokonanemu chorążemu. Motyw tajemnicy / sił nadprzyrodzonych W czasie oblężenia Jasnej Góry Szwedzi dostrzegają tajemnicze znaki, klasztor spowija dziwna, budząca niepokój napastników mgła. Także i obrońcy odbierają pewne sygnały, które zdają się dowodzić słuszności ich działania (ptaki gromadzące się w zabudowaniach). Motyw zwycięstwa dobra nad złem Świat przedstawiony „Potopu” został ukazany w sposób jednoznaczny. Polscy patrioci stanowią wyraźne przeciwieństwo okrutnych i działających z najniższych pobudek Szwedów. Najeźdźców przedstawia narrator jako złych, okrutnych, niekiedy wręcz demonicznych. Z kolei polskim patriotom przypisuje szlachetne cechy. Ostateczne odparcie przeciwnika jest więc zwycięstwem dobra nad złem. Problematyka Sam autor przyznał, że jedną z głównych przyczyn napisania Trylogii była dlań chęć pokrzepienia uciśnionych zaborami rodaków. Przeniósłszy fabułę swoich dzieł w burzliwy, ale i pełen sukcesów militarnych okres z dziejów Rzeczpospolitej, Sienkiewicz przywołał wspaniałe momenty glorii i chwały, budując dumę narodową i pokazując niezbadane zawiłości historii. „Potop” roztacza przed czytelnikiem bogatą panoramę społeczeństwa siedemnastowiecznej Rzeczpospolitej. Naród był silnie podzielony, władza zdecentralizowana, a potężne rody magnackie i szlacheckie prowadziły indywidualne działania polityczno - militarne, mając na celu głównie obronę własnego interesu. Wyeksponowanie takich postaw pozwala Sienkiewiczowi nie tylko podkreślić heroizm patriotów broniących Rzeczpospolitej, ale także sformułować przesłanie dla współczesnych mu (a także późniejszych) odbiorców dzieła. Istnieją wszak wartości znacznie ważniejsze od prywatnych interesów i korzyści. Powieść Henryka Sienkiewicza jest także próbą oceny kultury sarmackiej. Nierespektowanie zasad, decentralizacja władzy, zamiłowanie do wystawnego i wypełnionego uciechami trybu życia - oto niektóre z wad, jakie można przypisać ówczesnym Polakom i Litwinom (reprezentującym wyższe warstwy społeczne). Jednakże w obliczu żarliwego patriotyzmu i gotowości do poświęceń w imię ojczyzny, które uosabia znaczna większość społeczeństwa, mają one niewielkie znaczenie. Obraz narodu i kultury sarmackiej jest więc pozytywny, chociaż trzeba mieć na uwadze, że autor poddał go idealizacji, a dla mocniejszego uwypuklenia szlachetnych postaw stworzył bogate tło budowane przez postaci i czyny niegodne (stąd można odnieść wrażenie, iż świat dzieła jest czarno-biały). Bohaterowie Andrzej Kmicic Główny bohater „Potopu” jest postacią stworzoną o autentyczny wzorzec historyczny. Jego pierwowzorem był Samuel Kmicic, organizator konfederacji wojskowej, która wypowiedziała posłuszeństwo Januszowi Radziwiłłowi, Hetmanowi Wielkiemu Litewskiemu. Sienkiewicz wzbogacił nieco jego historię, tworząc bohatera nietuzinkowego i na długi czas zapadającego w pamięci czytelnika. Chorąży orszański był młodym mężczyzną o smagłej cerze, płowych, wygolonych włosach i radosnej, junackiej twarzy. Kiedy panna Billewiczówna zobaczyła go ponownie po upływie dziesięciu lat, poczuła prawdziwe szczęście. Ten przystojny młodzieniec miał bowiem, zgodnie z ostatnią wolą pułkownika Herakliusza Billewicza, zostać jej mężem. W pierwszych rozdziałach powieści Henryka Sienkiewicza czytelnik poznaje Andrzeja Kmicica jako człowieka porywczego, nierespektującego praw i okrutnego. Kolejne dni upływały chorążemu orszańskiemu na pijatykach i zabawach, a towarzysząca mu w nich kompania budziła lęk wśród lokalnej szlachty. Któregoś dnia, gdy Kmicic wyruszył utemperować zbyt krewkich żołnierzy, grupa jego najbliższych towarzyszy postanowiła udać się śladem przywódcy. W Wołmontowiczach wdali się oni w bójkę z miejscowymi. Starcie to przypłacili życiem, za co Kmicic wziął krwawy odwet, mordując mieszkańców majątku i paląc zabudowania. Czyn ten ściągnął na niego niesławę oraz sprawił, że wyrzekła się go nawet panna Aleksandra. Porywczość daje o sobie znać po raz kolejny, gdy rozgniewany i upokorzony chorąży postanawia porwać wnuczkę pułkownika Billewicza. Oswobadza ją dopiero szlachta laudańska pod przewodnictwem Michała Wołodyjowskiego. Impulsywny, gniewny, mściwy i za nic mający prawo - oto Kmicic z pierwszych rozdziałów „Potopu”. Za swoją postawę płaci on ogromną cenę: traci wsparcie ze strony Billewiczówny, staje się niemile widzianym przez okoliczną szlachtę. By zmienić sposób, w jaki jest postrzegany, postanawia poświęcić się służbie dla ojczyzny. Andrzej Kmicic to sprawny żołnierz, sprytny i podejmujący trafne decyzje przywódca. Jego odwaga i bezkompromisowość sprawiają, że doskonale radzi sobie w polu, odnosząc liczne zwycięstwa. Jednakże swą szablę oferuje on niewłaściwej osobie. Przysięgę na święty krzyż składa Januszowi Radziwiłłowi - hetman wielki litewski omamił chorążego orszańskiego swą udawaną troską o ojczyznę. Słowo zobowiązuje; Kmicic przez długi czas wypełnia rozkazy Radziwiłła, stając się jego zaufanym człowiekiem. Dzięki temu mógł przyczynić się do uratowania polskich oficerów, którzy wypowiedzieli służbę zdrajcy (m. in. Wołodyjowski, Skrzetuscy, Zagłoba). W tej sprawie Kmicic nie wahał się paść na kolana przed majestatem potężnego magnata. Odkrywszy intrygę Radziwiłłów, chorąży orszański postanawia jak najszybciej ich opuścić, a zarazem wziąć rewanż za oszustwo. Decyduje się porwać księcia Bogusława, ale ten ostatecznie ucieka, wypaliwszy wcześniej z krócicy w twarz głównego bohatera. Od tego momentu Andrzej Kmicic rozpoczyna mozolny marsz ku odzyskaniu honoru i sławy, a każda blizna, jaką odnosi w starciach z nieprzyjacielem, przybliża go do upragnionego celu. Symbolicznym momentem przemiany głównego bohatera jest zastąpienie źle kojarzonego nazwiska (uznawano go za zdrajcę i okrutnika, Radziwiłłowie rozpuścili nawet plotki, że pragnie porwać króla) nowym. Kmicic staje się więc Babiniczem (od jednej z miejscowości będących w posiadaniu jego rodziny) i postanawia naprawić błędy przeszłości. Główny bohater, podsłuchawszy rozmowę Wrzeszczowicza i Lisoli, udaje się do jasnogórskiego klasztoru, by wyjawić zakonnikom złowrogie plany nieprzyjaciół. Wtedy następuje jego pojednanie z Bogiem - kolejny przełomowy moment w biografii tej postaci. Po spowiedzi u ojca Kordeckiego Babinicz długo leży krzyżem, szczerze żałując za popełnione winy. W dalszych partiach utworu Andrzej Kmicic (Babinicz) daje się poznać jako żarliwy patriota i heroiczny obrońca ojczyzny. Niestraszne są mu rany, zawsze wyróżnia się na polu bitwy, nieustępliwie nękając wroga. Rzeczpospolita staje się dlań największą, obok miłości do Oleńki, wartością. Kiedy bohater dowiaduje sie, gdzie przebywa jego ukochana, postanawia kontynuować walkę z nieprzyjacielem. Decyzja ta potwierdza przemianę Kmicica. Wcześniej najprawdopodobniej porzuciłby chorągiew i udał się do Oleńki. Andrzej Kmicic jest bohaterem dynamicznym i niejednoznacznym. Swoimi heroicznymi czynami (obrona Jasnej Góry, walka ze Szwedami zagrażającymi Janowi Kazimierzowi, udział w licznych starciach) ostatecznie odkupił on popełnione winy. Chorążego orszańskiego rehabilituje sam król, wysyłając doń Zagłobę i Wołodyjowskiego, którzy odczytują pełen wdzięczności list od władcy. Kmicic odnosi ostateczne zwycięstwo. Pokonuje nie tylko Szwedów (rzecz jasna nie w pojedynkę), ale także samego siebie. Jego historia kończy się szczęśliwie. Bierze on ślub z ukochaną Oleńką, chociaż nie jest już tym samym przystojnym i zawadiackim młodzieńcem. Miesiące ciężkiej służby wojskowej nie tylko zahartowały jego charakter, ale także zmieniły wygląd. Liczne blizny potwierdzały bohaterstwo i trudną drogę życiową Andrzeja Kmicica. Aleksandra Billewiczówna Aleksandra Billewiczówna jest główną postacią żeńską w „Potopie”. To piękna kobieta o jasnych włosach, bladej cerze i delikatnej twarzy. Jej chabrowe oczy patrzyły dumnie i wyniośle, co wywierało na mężczyznach ogromne wrażenie. Panna Billewiczówna wywodziła się ze znamienitego rodu, którego korzenie sięgały samego Mendoga. Jej dziadek - Herakliusz Billewicz - był pułkownikiem oraz podkomorzym upickim. Ten powszechnie szanowany człowiek sporządził w swoim testamencie zapis nakazujący wnuczce poślubić Andrzeja Kmicica, a w przeciwnym razie wstąpić do zakonu. Szanująca rodzinną tradycję bohaterka nie zamierzała zignorować ostatniej woli przodka. Kiedy czytelnik poznaje Oleńkę, jest ona pogrążona w modlitwie. Towarzyszą jej służące, które traktowane są przez nią z szacunkiem i sympatią. Prędko okazuje się, iż te emocje wracają do bohaterki będącej ulubienicą okolicznej szlachty. Aleksandra Billewiczówna odznacza się wielką siłą charakteru. Gdy Kmicic postępuje w sposób niegodny i pali Wołmontowicze, wnuczka Herakliusza, chociaż kocha narzeczonego, nie waha się wypędzić go ze swego domu i postawić mu jednoznacznych warunków odzyskania jej uczucia. Światopogląd Oleńki oparty jest na mocnych i nienaruszalnych zasadach. Każde niemoralne postępowanie wymaga więc kary i odkupienia win. Równocześnie nie pała ona żądzą zemsty, popęd ten hamuje także u szlachty laudańskiej. Jej zdaniem sprawa powinna zostać oceniona przez sąd, a wyrok bezwzględnie wykonany. Billewiczówna została wychowana przez ludzi, dla których dobro ojczyzny było wartością nadrzędną. Dlatego jest żarliwą patriotką, a sprawy Rzeczpospolitej stawia na pierwszym miejscu. Uświadomiwszy sobie, ze Kmicic dołączył do zdrajcy, gotowa jest wstąpić do klasztoru, byle tylko uniknąć małżeństwa. Jednakże przyjmuje ona wyjaśnienia narzeczonego i rozumie, że został okłamany przez Janusza Radziwiłła. Ważną cechą wnuczki Herakliusza jest racjonalność. Oleńka trzeźwo patrzy na świat, nie wydaje pochopnych sądów, nie działa impulsywnie. Potrafi trzymać emocje na wodzy nawet w trudnych sytuacjach - np. planując ucieczkę z Taurogów lub będąc otoczoną przez szwedzkie wojsko. Jej postępowanie zawsze jest przemyślane, a wybory wynikają z ustalonej i pielęgnowanej przez lata hierarchii wartości. Kiedy książę Bogusław zaleca się do Oleńki, bohaterka stawia konsekwentny opór. Znamienna jest scena, w której skacze na palenisko, byle tylko uniknąć niemiłego jej mężczyzny (w tym momencie jej szaty zaczęły się tlić). Honor jest więc kolejną szczególnie ważną dla bohaterki wartością. Aleksandra Billewiczówna jest bohaterką pozytywną, budzącą sympatię czytelnika. Zdecydowanie wyróżnia się ona na tle Anusi Borzobohatej-Krasieńskiej (kochliwej uwodzicielki), ale także zestawiona z bohaterami męskimi imponuje żelazną konsekwencją, odwagą i rozsądkiem. Dalece odbiega ona od typowego obrazu ówczesnej szlachcianki, będąc wręcz uosobieniem wartości patriotycznych i religijnych, odwagi, samodzielności i konsekwencji w działaniu. Jan Onufry Zagłoba Jan Onufry Zagłoba, bohater drugoplanowy „Potopu” Henryka Sienkiewicza, jest mężczyzną w starszym wieku, którego wygląd opowiada historię burzliwego życia. Na czole miał on bliznę odsłaniającą kość, na jednym oku bielmo, a jego biała broda kontrastowała z czerwoną i wyrazistą twarzą. Ten szlachcic herbu Wczele był dobrze zbudowanym i silnym mężczyzną. Zagłoba to postać niezwykle barwna, żywy przykład cech opisujących prawdziwego sarmatę. Nie stroni on od alkoholu, jest gadułą, który upiększa każdą historię, podkreślając własne bohaterstwo. Ciężko jednak odnaleźć starego szlachcica w pierwszych szeregach wojska. W niebezpiecznych sytuacjach preferuje on bezpieczne i pozwalające zminimalizować ryzyko odniesienia kolejnych ran schronienie. Jego przydatność na polu bitwy nie jest może zbyt duża, ale szacunek towarzyszy zaskarbiają mu inne przymioty. Zagłoba przede wszystkim jest żarliwym patriotą. To on jako pierwszy nazywa Radziwiłła zdrajcą, a po chwili, idąc śladem towarzyszy, wypowiada mu posłuszeństwo. Stary szlachcic doskonale orientuje się w sytuacji politycznej, jest człowiekiem sprytnym, inteligentnym i przewidującym. Jako kompan jest Zagłoba postacią nie do przecenienia. Wierny i lojalny zawsze służy wsparciem i pomocą. Jego spryt pozwala znaleźć wyjście z najtrudniejszych sytuacji. Przykładem jest fragment, w którym wywodzi w pole Rocha Kowalskiego i oswobadza przyjaciół. Drobne kłamstwo staje się początkiem przyjaźni z byłym żołnierzem Radziwiłła. Kiedy ten ginie w walce ze Szwedami, Zagłoba odmawia wyruszenia w dalszą drogę, by należycie opłakać towarzysza. Stary szlachcic jest również prawdziwą duszą towarzystwa. Jego żarty i anegdoty potrafią przezwyciężyć nawet najczarniejsze myśli i dodać otuchy. Ceni to sam Jan Kazimierz, który wpada w gniew spowodowany pieniactwem Zagłoby (krzyczał, by ukarać szwedzkich jeńców). Kiedy mężczyzna wycofuje się z otoczenia króla, ten przekonuje go do powrotu, motywując to tęsknotą za żartami szlachcica. Jan Onufry Zagłoba jest postacią pozytywną, budzącą sympatię czytelnika. Jego negatywne cechy wybacza mu się z łatwością, wciąż oczekując tych radosnych fragmentów, w których snuje ciekawe opowieści. O jego wartości najlepiej świadczy szacunek żywiony doń przez przyjaciół. Paweł Jan Sapieha Paweł Jan Sapieha, wielki hetman litewski od 1656, jest jedną z licznych postaci historycznych, które pojawiają się w „Potopie” Henryka Sienkiewicza. Bohater ten został wyidealizowany, a jego sylwetka stanowi kontrapunkt dla księcia Janusza Radziwiłła. Sapieha to dojrzały mężczyzna wyglądem przypominający nieco obcokrajowca (równo przystrzyżone wąsy, krótka broda), lecz noszący strój typowo polski. Narrator podkreśla, że jego twarz wyraża mądrość i dobrotliwość. W obliczu zagrożenia ze strony szwedzkiej Paweł Jan Sapieha prędko organizuje oddziały mogące odeprzeć nieprzyjaciela. W tym celu wyprzedaje swój majątek oraz przetapia różne sprzęty na monety. Bohaterowie powieści wypowiadają się o jego działaniach z wielkim uznaniem, z samą postacią magnata wiążąc szanse na zmianę sytuacji i skuteczne postawienie oporu najeźdźcy. Bohater ten jest sprawnym dowódcą, żarliwym patriotą. Ma jednak pewną słabość, którą są suto zakrapiane uczty i kobiety. Dwukrotnie w wyniku zamiłowania do zabawy zaprzepaszcza on przewagę wypracowaną na polu bitwy (Szwedzi wydostają się z wideł Wisły i Sanu, druga sytuacja ma miejsce podczas oblężenia Warszawy, kiedy do miasta wjeżdżają posiłki od Radziwiłła). Widząc opłakane skutki swych działań, mężczyzna postanawia raz na zawsze zaprzestać wydawania uczt. Kiedy do wojsk Sapiehy dołącza Kmicic, dowódca otacza go opieką oraz w obecności szlachty przywraca mu dobre imię. Świadczy to o wyrozumiałości i dobrotliwości przyszłego wielkiego hetmana litewskiego. Sienkiewicz, przedstawiając Pawła Jana Sapiehę, przemilczał kilka istotnych prawd historycznych. W rzeczywistości Sapieha przystąpił do walki niechętnie (w pewnym momencie oddał się pod protekcję Karola Gustawa, lecz szybko zmienił front), a działania prowadził opieszale, licząc na korzyści oferowane przez Jana Kazimierza. W dodatku był on skłócony nie tylko z Radziwiłłami, ale także z hetmanem polnym Gosiewskim. Warto nadmienić, iż w 1657 r. Sapieha, odniósłszy zwycięstwo pod Tykocinem, zawiązał konfederację antykrólewską. Literacka wizja Jana Pawła Sapiehy odbiega więc od prawdy historycznej. W „Potopie” jest on uosobieniem głębokiej troski o ojczyznę, a skazy na jego charakterze są niemalże niewidoczne. Jan Kazimierz Jan Kazimierz Waza władał Rzeczpospolitą w okresie od 1648 do 1668 r. Wśród historyków brak jednogłośności w ocenie tego króla. Gdyby opierali się oni na „Potopie”, ich wątpliwości zostałyby rozwiane w mgnieniu oka. Henryk Sienkiewicz ukazał Jana Kazimierza w sposób wyidealizowany. Kiedy Babinicz dociera na Śląsk, gdzie spotyka władcę, odbywa z nim rozmowę dotyczącą sytuacji w Rzeczpospolitej. Król jest wyraźnie rozżalony postępowaniem magnatów, na których spada cały ciężar przewinień i zaniedbań popełnionych w kraju. Zarazem Jan Kazimierz otacza przybysza ojcowską troską, szybko nabiera do niego zaufania (Babinicz opowiadał o obronie Jasnej Góry). Powrót Jana Kazimierza do kraju staje się dla narodu impulsem do jeszcze bardziej zaciekłej walki, dodaje ludziom otuchy i wiary w zwycięstwo. Sam władca dołącza wkrótce do oddziałów i przyczynia się do ostatecznego odbicia Warszawy. Jest Jan Kazimierz władcą dumnym i stanowczym. Kiedy podejmuje decyzję o wyruszeniu do Rzeczpospolitej, przyboczni nie mogą go powstrzymać. Równocześnie cieszy się on głęboką miłością prostego ludu, czego dowodzi reakcja nieświadomie pomagających mu górali (z wielką radością postanawiają eskortować króla do samego Lubomirskiego). Ostatni z Wazów jest w dziele Henryka Sienkiewicza postacią wyidealizowaną. Autor podkreśla pobożność władcy (zawierzenie Rzeczpospolitej NMP), nadaje mu cechy dobrego ojca (łzy i smutek spowodowane sytuacją kraju), czyniąc go jednocześnie mężnym i doskonałym dowódcą. Stefan Czarniecki Stefan Czarniecki - kasztelan kijowski, później wojewoda ruski i hetman polny koronny - zapisał się w historii naszego kraju jako jeden z najwybitniejszych dowódców wojskowych. Szczególnym bohaterstwem wsławił się podczas szwedzkiego najazdu (1655 - 1660), kiedy to dowodził obroną Krakowa (na czele 4000 żołnierzy), a po klęsce pozostał jednym z niewielu wiernych Janowi Kazimierzowi. Wkrótce udało mu się zgromadzić nowy oddział. Przegrana w bitwie pod Gołębiem uświadomiła mu, że otwarte starcia z wyszkoloną szwedzką armią są skazane na klęskę. Postanowił więc nękać przeciwnika nieustannymi podjazdami. W „Potopie” Henryk Sienkiewicz ukazał Stefana Czarnieckiego jako zaprzysiężonego wroga Szwedów. Już samo oblicze mężczyzny - wąskie czoło, zagięty nos i liczne blizny - budziło strach i respekt. Co ciekawe - miał on blaszkę w podniebieniu (wskutek ran odniesionych w starciach z Kozakami). Kiedy bohater pędził na wroga, jego płaszcz unosił się, przypominając skrzydła (cała sylwetka przywodziła na myśl drapieżnego ptaka). Czarniecki to przede wszystkim wspaniały i efektywny dowódca. Sprytem i umiejętnościami znacznie przewyższał nieprzyjaciela, z którym prowadził wojnę podjazdową. Jak nikt inny potrafił osaczyć wroga, sprawiając, że strach stawał się jego chlebem powszednim. Patriotyczne usposobienie Czarnieckiego oddają słowa wypowiedziane przezeń, gdy rozważano wysłanie posła do Lubomirskiego (ambitny magnat nie zamierzał oddać się pod komendę kasztelana kijowskiego). Brzmią one: Jam też nie z soli wyrósł ani z roli, jeno z tego, co mnie boli [...] a boleli mnie Kozacy, którzy mi tę oto gębę przestrzelili, a teraz boli mnie Szwed, i albo tę bolączkę przetnę, albo sam od niej sczeznę, tak mi dopomóż Bóg! Janusz Radziwiłł Janusz Radziwiłł (1612 - 1655) piastował w Rzeczpospolitej wiele urzędów (m. in. starosty głównego żmudzkiego, wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego a później hetmana wielkiego litewskiego). Był nie tylko wybitnym dowódcą militarnym, ale także najbardziej wpływową postacią na Litwie. Już sam opis wyglądu tego mężczyzny dostarcza pewnych informacji na jego temat: Był to człowiek czterdziestokilkoletni, postaci olbrzymiej i barczysty. Ubrany był w strój szkarłatny polski, spięty pod szyją kosztownymi agrafami. Twarz miał ogromną, o rysach, z których biła pycha, powaga i potęga. Była to gniewliwa, lwia twarz wojownika i władcy zarazem. Długie, zwieszające się w dół wąsy nadawały jej wyraz posępny i cała w swej potędze i ogromie była jakby wykuta wielkimi uderzeniami młota z marmuru. Janusz Radziwiłł został przedstawiony w „Potopie” jako perfidny zdrajca, człowiek pozbawiony jakichkolwiek zasad moralnych, manipulator i tyran. Kiedy jasnym stało się, że Szwedzi zagrażają całej Rzeczpospolitej, książę wezwał do Kiejdan wszystkich stacjonujących nieopodal dowódców. Jako pierwszy jego ofiarą pada Andrzej Kmicic, który nieopatrznie przysięga hetmanowi wierność, będąc omamionym wspaniałymi wizjami rosnącej w siłę ojczyzny. Chociaż główny bohater wiernie służył magnatowi, ten nie okazywał mu szacunku, czego dowodem było wydanie rozkazu rozstrzelania polskich oficerów, którzy wypowiedzieli mu posłuszeństwo (Wołodyjowski, Skrzetuscy, Zagłoba itd.), kiedy tylko dotrą oni do Birż (wcześniej chorąży orszański błagał o litość dla nich). Radziwiłł otacza się bogactwem, żyje w przepychu. Zamiłowanie do kosztowności jawi się jako jedna z przyczyn dołączenia przezeń do Szwedów. Drugą jest chęć powiększenia własnej strefy wpływów, a co za tym idzie - ostateczne zwycięstwo nad odwiecznym konkurentem, Pawłem Janem Sapiehą, a w konsekwencji rychłe przejęcie korony od Jana Kazimierza. Działania Janusza Radziwiłła nie mają nic wspólnego ze szlacheckim honorem. Kiedy chorągwie, które nie przeszły na jego stronę, stają się coraz silniejsze, nakazuje on wyeliminowanie ich za wszelką cenę. Zaleca nawet otrucie oficerów i żołnierzy. Ten nieznoszący sprzeciwu człowiek zdolny jest do wszystkiego, byle tylko utrzymać swą pozycję. Kres wielkiego hetmana litewskiego zbliża się stopniowo. Słabnie jego potęga militarna, opuszczają go siły witalne. Zostaje sam, z garstką wiernych Szwedów oraz Charłampem. Umiera on w czasie oblężenia Tykocina - osamotniony i wyklęty przez naród. Sposób, w jaki Sienkiewicz ukazał Janusza Radziwiłła, jest jednoznacznie negatywny. Historycy podkreślają, iż nie jest do końca jasnym postępowanie wielkiego hetmana litewskiego, który wciąż musiał mierzyć się z rosyjskimi siłami, gdyż to właśnie Litwa była najbardziej narażona na ich uderzenia (wojna polsko-rosyjska z lat 1654 - 1667). Pozostali bohaterowie Michał Wołodyjowski Pułkownik wojsk polskich (dowódca chorągwi laudańskiej), doskonały szermierz, sprawny i rozsądny dowódca. Człowiek honorowy, wyrozumiały i litościwy (daruje życie Kmicicowi), wierny i oddany przyjaciel. Odwaga i bezkompromisowość Wołodyjowskiego zapewniają mu szacunek i oddanie podkomendnych. Jako jeden z pierwszych wypowiada służbę Radziwiłłowi. Andrzej Kuklinowski Pułkownik chorągwi wolentarskiej, która gromadziła głównie banitów i warchołów. Przeszedł na stronę szwedzką, ponieważ interesowały go głównie łupy wojenne. Brał udział w oblężeniu Jasnej Góry. Wysłany do klasztoru w charakterze posła zostaje odprawiony, a później kilkukrotnie uderzony przez Kmicica. Następnie bierze rewanż na bohaterze, przypalając go żywym ogniem. Szybka interwencja Kiemiliczów umożliwia chorążemu orszańskiemu wyrwanie się z trudnej sytuacji i odpłacenie pięknym za nadobne. Kiemliczowie Ojciec i dwóch braci bliźniaków (Kosma i Damian), którzy służyli kiedyś u Kmicica. Spotkani przypadkowo w chacie smolarza ponownie dołączają do bohatera. Cechują ich siła, odwaga i chciwość. Książę Bogusław Radziwiłł Podobnie jak jego krewny Janusz Radziwiłł, hetman wielki litewski, jest postacią negatywną. Uświadamia Kmicica o prawdziwych intencjach magnatów, mówiąc doń następujące słowa: Rzeczpospolita to postaw czerwonego sukna, za które ciągną Szwedzi, Chmielnicki, Hiperborejczykowie, Tatarzy, elektor i kto żyw naokoło. A my z księciem wojewodą powiedzieliśmy sobie, że z tego sukna musi się i nam tyle zostać w ręku, aby na płaszcz wystarczyło; dlatego nie tylko nie przeszkadzamy ciągnąć, ale i sami ciągniemy. Jest człowiekiem cynicznym, kłamliwym, nieznającym pojęcia honoru i dbającym wyłącznie o własne interesy. Spotkawszy Aleksandrę Billewiczówną, próbuje ją uwieść, organizując dla niej wystawne uczty i bale. Kiedy nie przynoszą one efektów, próbuje uczynić to siłą i podstępem. Książę Bogusław nie lęka się walki, jest człowiekiem sprawnym w polu i odważnym. Dwukrotnie rani Kmicica, lecz ostatecznie zostaje pojmany przez chorążego orszańskiego, a następnie oddany Tatarom. Wincenty Gosiewski Hetman wojsk Rzeczpospolitej, który początkowo zostaje uwięziony przez Janusza Radziwiłła. Następnie udaje mu się zebrać oddziały i dołączyć do walki z najeźdźcą. Rozwiń więcej Pytania i odpowiedzi Zebrane pytania i odpowiedzi do zestawu. Sprawdzian z lekcji historii dla klasy 6 szkoły podstawowej. Przebieg i skutki potopu szwedzkiego dla Rzeczpospolitej. Ilość pytań: 12 Rozwiązywany: 9623 razy W jakich latach trwał potop szwedzki? Dokąd uciekł Jan II Kazimierz Waza podczas szwedzkiego najazdu? W którym roku do Polski powrócił Jan II Kazimierz? Kto był królem Szwecji w trakcie potopu? Gdzie skapitulowało Wielkopolskie pospolite ruszenie i uznało zwierzchnictwo szwedzkie? Jakiego typu wojnę prowadziła Polska z Szwecją? Kto został głównodowodzącym polskiej armii w roku 1656? Co stanowiło podstawę armii szwedzkiej podczas potopu? Ile polskich zamków i warowni ucierpiało w wyniku działań szwedów? Gdzie król polski złożył ślubowanie w którym zobowiązał się "lud od wszelkich niesprawiedliwości uwolnić"? Kiedy i gdzie zawarto pokój w wojnie polsko-szwedzkiej? Do zawarcia pokoju doszło 3 maja 1660 roku w Oliwie. Zaznacz zdania prawdziwe. W wyniku działań wojennych potopu szwedzkiego ludność Rzeczpospolitej zmalała z 11 do 7 milionów. Po potopie większość Inflant znalazła się w granicach Szwecji. W wyniku potopu Prusy Książęce przestały być lennem Polski. Powiązane tematy Inne tryby Pozytywizm W związku z licznymi zapytaniami o kontynuowanie powtórek, przechodzimy do pozytywizmu. Oczywiście proszę, by wszyscy mieli świadomość, że już od epoki romantycznej, materiał jest tak ogromny i tak różnorodny, że wprost nie sposób spakować go w niewielką pigułkę tzw. „powtórki”, dlatego wspomniana poniżej problematyka jest wybrana przeze mnie, jako moim zdaniem najistotniejsza dla zrozumienia epoki i panujących w niej trendów literackich. Nie ma to jednak nic wspólnego z kompendium wiedzy o pozytywizmie, od tego moi najmilsi są opasłe książki:)))) Powtórka do matury, sprawdzianu – Pozytywizm epoki pozytywizmu: w Polsce początek pozytywizmu datuje się na rok 1864 - upadek Powstania styczniowego, uwłaszczenie chłopów w zaborze rosyjskim; Koniec epoki przypada na początek lat '90-tych (data umowna, W europie pozytywizm to przedział 1850-1890. 2. Sytuacja w Polsce. Polska znajduje się pod zaborami – zabór rosyjski – brutalna rusyfikacja szkół, administracji, język rosyjski językiem narodowym, ustawa uwłaszczeniowa dla chłopów (otrzymywali na własność uprawianą ziemię) jednak nikt nie wyedukował chłopów, odnośnie ich praw i obowiązków, natomiast wysokie podatki doprowadziły wiele gospodarstw do upadku, migracja do miast za pracą. zabór austryjacki (galicja) autonomia, duże dysproporcje majątkowe, brak cenzury, sejm polski; zabór pruski bezwzględna germanizacja, urzędy w rękach Niemców, język urzędowy niemiecki, zakaz modlitwy w j. polskim. 3. Idee i filozofie pozytywistyczne: POZYTYWIZM - August Comte „Kurs filozofii pozytywnej”. Jedyną prawdziwą wiedzą, jest wiedza naukowa. Wiara w postęp i zdobycze nauki. SCIENTYZM rzetelną wiedzę o świecie, można uzyskać jedynie dzięki naukom przyrodniczym. EWOLUCJONIZM - Karol Darwin – świat powstał dzięki ewolucji, której najsilniejszym motorem jest walka o byt, dobór naturalny. Przetrwają tylko najsilniejsze osobniki. ORGANICYZM Herbert Spencer - świat, społeczeństwo to wielkie, żywe organizmy. Trzeba dbać, by w organizmie wszystkie tryby działały bez zarzutu, tylko wówczas ludzie będą zadowoleni i będzie panował dobrobyt. UTYLITARYZM Altruizm - troska o dobro innych. Największym dobrem jakie może stworzyć człowiek, to pożyteczność, celem wszelkiego działania powinno być uszczęśliwienie, jak największej liczby osób. Stuart Mill. Polskie idee: Praca u podstaw – nawiązywała do filozofii utylitarnej. Postulowano podniesienie poziomu umysłowego i kulturalnego najniższych warstw społecznych. Nauczanie chłopów dotyczące przysługujących im praw, otwieranie szkół dla najbiedniejszych dzieci i młodzieży (wiejskiej, robotniczej). Praca organiczna – postulowano podniesienie gospodarcze kraju, otwieranie nowych fabryk, odkrycia naukowe mające na celu podniesienie kraju z upadku, wzmocnienie gospodarcze. Głównym sposobem na osiągnięcie celu upatrywano w solidaryzmie społecznym czyli współpracy wszystkich warstw społeczeństwa. Emancypacja kobiet - umożliwienie kobietom życia i pracy, usamodzielnienie, prawo do nauki. Asymilacja żydów - integrowanie, akceptacja, zrozumienie i współpraca między różnymi grupami etnicznymi/wyznaniowymi. Filantropia -wspieranie najbiedniejszych, pomoc, mecenat. 4. Spór między romantykami i pozytywistami – My i Wy W pozytywizmie prasa przeżywa swój rozkwit – złoty wiek. To na łamach gazet publikowane są w odcinkach najpoczytniejsze powieści Sienkiewicza, Prusa czy Konopnickiej. Również na łamach periodyków toczy się zażarta dyskusja pomiędzy zwolennikami czucia i wiary – romantykami oraz młodymi pozytywistami, wierzącymi w siłę rozumu i wspólnego działania. Młodzi - PozytywiściStarzy - Romantycy - popularyzacja pracy i nauki, - pobudzenie żywotnych sił w społeczeństwie, - kierowanie uwagi w przyszłość, - spontaniczni, swobodni i żarliwi w działaniu, - nie kieruj się prywatą, - ważne są dla nich korzyści społeczne. - zapatrzenie w przeszłość, bezkrytyczne jej uwielbienie, - brak żarliwości, energii, zdecydowanego działania, - hołdowanie konserwatywności, - podlegaj regułom, kanonom - opóźniają postęp myśli, wiedzy. 5. LITERATURA POZYTYWISTYCZNA A. POEZJA Adam Asnyk Rozbieżność celów i ideałów obu epok pięknie przedstawiona jest w dwóch utworach Adama Asnyka: Do młodych jest utworem mających charakter apelu. Podmiot liryczny zwraca się do przedstawicieli młodego pokolenia. Nie są oni już romantykami bujającymi w obłokach, ale twardo stąpają po ziemi i święcie wierzą w możliwości rozumu ludzkiego i postęp świata. Zgodnie z założeniami pozytywistycznymi, podmiot liryczny wzywa młodych do aktywnego uczestniczenia w życiu świata i narodu, do pogłębiania swej wiedzy i umiejętności, jednocześnie przestrzegając, że każda z epok przemija, a tym które odchodzą należy się szacunek i pamięć: Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy, Choć macie sami doskonalsze wznieść; Na nich się jeszcze święty ogień żarzy, I miłość ludzka stoi tam na straży, I wy winniście im cześć! Drugi z utworów Daremne żale poeta kieruje do romantyków, apelując o włączenie się do życia i działalności młodego pokolenia. Poeta zachęca w nim do sięgania po nowe życie, nowe ideały. Trzeba z żywymi naprzód iść, Po życie sięgać nowe... A nie w uwiędłych laurów liść Z uporem stroić głowę. Maria Konopnicka Rota Podmiot liryczny, czyli Maria Konopnicka skŁada przysięgę na wierność swojej ojczyźnie. Nawołuje naród do walki o niepodległość i o wiarę . Wiersz ma wymowę patriotyczną ale i kulturową . Według poetki istnieje bowiem więź między tradycją niepodległościową i wiarą chrześcijańską . Stąd te bierze si refren: "Tak nam dopomóż Bóg". Contra spem spero Wierzę wbrew nadziei. Podmiot liryczny jest patriotą wierzącym w swój naród i w szanse powrotu czasów dumy i świetności. Mimo iż zła sytuacja, nie przynosi otuchy, czy szans na upragnioną wolność, a zdrowy rozsadek podpowiada odrzucić wszelkie mrzonki, podmiot liryczny ma w sobie nieustające pragnienie, i co za tym idzie wiarę, którą chciałby obudzić w całym społeczeństwie. B. NOWELISTYKA Nowela - krótki utwór pisany prozą, zawierający jeden wątek fabularny, mający wyraźny początek i zakończenie. Brak długich opisów i charakterystyk. Typowa kompozycja: przedakcja, zawiązanie akcji, rozwój zdarzeń, moment kulminacyjny, rozwiązanie akcji, puenta. Popularne środki stylistyczne: kontrast, stopniowanie napięcia, powtórzenia, inwersja czasowa. Tematyka nowel i opowiadań doby pozytywizmu: Nowele wykorzystywane były jako narzędzie do propagowania idei epoki. Głównymi problemami stały się ciężkie warunki życia na wsi, dyskryminacja niższych warstw społecznych oraz brak odpowiedniej edukacji na wsiach. Idee pracy u podstaw czy pracy organicznej, a także asymilacji Żydów oraz emancypacji kobiet przewijały się przez wiele utworów i uwidaczniały najwyraźniej w puentach. -praca u podstaw – pomoc dzieciom w rozwoju własnych talentów, zdobywania wiedzy – Henryk Sienkiewicz Janko Muzykant, Bolesław Prus Antek, Eliza Orzeszkowa Tadeusz, -problematyka wsi, ludzi skrzywdzonych – Szkice węglem, Za chlebem -asymilacja żydów - Maria Konopnicka Mendel Gdański - Stary Żyd, staje się ofiarą zamieszek antyżydowskich. Początkowo nie może zrozumieć, dlaczego nie jest traktowany jak inni obywatele, w końcu też urodził się w Polsce, dla niej pracował i tu mieszkał. Traci poczucie godności i nie jest w stanie na nowo pokochać swego rodzinnego miasta, które najwyraźniej go nie chce. -patriotyzm - Henryk Sienkiewicz Latarnik - Emigrant, który przez wiele lat tułał się po świecie, osiada na stałe w latarni morskiej. Tam wpada mu w ręce polska epopeja Pan Tadeusz. Zaczytany latarnik nie dopilnował swoich obowiązków, kilka statków nie mogło z tego powodu dopłynąć do portu. Mężczyzna stracił pracę i znów musiał rozpocząć tułaczkę. Nowela jest apoteozą uczuć patriotycznych, a zarazem apoteozą epoki romantyzmu. Ukazuje, że nie można się odcinać od tych pięknych polskich tradycji, nie można również zapominać o obowiązkach i bieżących potrzebach. Gloria Victis Elizy Orzeszkowej - Drzewa poleskiego lasu opowiadają Wiatrowi historię zbiorowej mogiły powstańczej sprzed prawie półwiecza. Spoczywają w niej dwaj przyjaciele: młody przyrodnik Marcyś Tarłowski i przypominający Rzymianina Jagmin, którzy życiem przypłacili udział w powstaniu. -problemy cywilizacji, nierówności społecznej, miasto jako miejsce bezwzględnego wyzysku (Dym, Kamizelka, Powracająca fala). C. POWIEŚĆ Dwa główne nurty w literaturze pozytywizmu: Naturalizm - nurt literacki, który swe źródła czerpał z filozofii pozytywizmu; świat przedstawiony w utworze miał być wyzbyty pierwiastków subiektywnych, a wszelkie jego elementy zbudowane miały być zgodnie z zasadami nauki i rozumu; często ukazywano sceny budzące odrazę – dokładne opisy rozkładającego się ciała, choroby. Przedstawiciele - Hipolit Taine, Bolesław Prus, Emil Zola. Realizm - świat przedstawiony miał jak najwierniej odzwierciedlać rzeczywiste stosunki panujące na świecie; powieść to zwierciadło przechadzające się po gościncu – wiernie odbijające rzeczywistość. Przedstawiciele - Honoriusz Balzac, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus. Główne cechy powieści realistycznej: -obiektywny narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący, czasem też pierwszoosobowa (przy narracji listów, pamiętników- pamiętnik Rzeckiego - Lalka); -nieschematyczni bohaterowie (brak bohaterów skrajnie złych i dobrych); -mowa pozornie zależna (narrator przekazuje myśli bohatera); -obowiązywanie zasady prawdopodobieństwa; - rozbudowane opisy miejsc, sytuacji i osób (Lalka - Warszawa) - związki przyczynowo-skutkowe; - ukazanie przekroju społecznego (najbiedniejsi, mieszczanie, arystokracja); - chronologia wydarzeń powieści realistycznej. A.) Bolesław Prus – LALKA Tematem "Lalki" jest klęska dwóch ideologii: pozytywizmu i romantyzmu, ukazane na tle przemian dziejowych: zakończenia walk narodowowyzwoleńczych i rodzenia się kapitalizmu. Uwaga autora koncentruje się wokół zagadnie politycznych, ekonomiczno-społecznych i kulturalnych. "Lalka" posiada trzy warstwy kompozycyjno-tematyczne: - powieść o polskim społeczeństwie XIX w. - kronika dnia powszedniego Warszawy 1878/79 roku - powieść o nieszczęśliwej miłości Stanisława Wokulskiego do arystokratki Izabeli Łęckiej. STANISŁAW WOKULSKI Doktor Schuman rzekł o Stachu: "Skupiło się w nim dwóch ludzi: romantyk sprzed roku 1860 i pozytywista z 1870". Połączenie kontrowersyjności, uczuciowości oraz braku konsekwentnej ideowej postawy doprowadziło do klęski w życiu osobistym głównego bohatera. Wokulski - PozytywistaWokulski - Romantyk - kult wiedzy (wychowanek Szkoły Głównej w Warszawie) - zainteresowanie wynalazkami, finansowanie doświadczeń, - przedsiębiorczy, zdyscyplinowany i konsekwentny w pomnażaniu majątku, - zainteresowanie ekonomicznymi sprawami kraju, spółka do handlu ze wschodem, - działalność filantropijna. Wokulski był wrażliwy na biedę i krzywdę najuboższych. Zawsze starał się pomagać potrzebującym, pomagał ludziom żyjącym na powiślu np. Węgiełkowi, - Utylitaryzm. Wszelkie swoje działania motywował służbą na rzecz kraju i społeczeństwa. - skomplikowany, niepospolity indywidualista, - skłócony ze światem, - patriota - uczestniczy w powstaniu styczniowym, za co został zesłany na Sybir - traktowa miłość i kobietę z wielką czcią, idealizował ukochaną, - romantyczne uczucie do Izabeli Łęckiej, przeszkodą do szczęścia stały się społeczne konwenanse, - zdolny do ofiar i poświęceń, - jego tragiczna i romantyczna miłość do Izabeli zakończyła się prawdopodobnie samobójstwem, - zagadkowość i tajemniczość jego losów, - postać bogata wewnętrznie, ponadprzeciętna, samotna i wyobcowana. Lalka Bolesława Prusa jako powieść realistyczna - Panoramiczność - przedstawienie losów przedstawicieli wielu warstw społecznych. - Wielowątkowość - historie Wokulskiego, Rzeckiego i Ochockiego; losy Stawskiej; sprawa z kradzieżą lalki, - Rola przeszłości - przeszłość wpływa na zdarzenia, jakie rozgrywają się w czasie teraźniejszym, np. kontakt Wokulskiego z Suzinem wpływa na jego późniejsze decyzje i poglądy, - Złożoność akcji - wątki fabularne nawzajem się mieszają i przenikają, odzwierciedlając złożoność realnego życia, np. kontakt Wokulskiego z prezesową Zasławską, która była zakochana w jego stryju, - Przypadek - rządzi on często losami postaci, np. wizyta Wokulskiego w Paryżu, gdzie spotyka Geista, - Dwóch narratorów - 3-osobowy: inaczej odautorski, relacjonuje wydarzenia z punktu widzenia autora lub postaci, pozostaje obiektywny, jest wszechwiedzący; 1-osobowy: inaczej "narracja pamiętnikarska", w rozdziałach zatytułowanych Pamiętnik starego subiekta, zawiera retrospekcje, ale nie ułożone chronologicznie (Wiosna Ludów, losy Minclów, losy rodziny Rzeckiego), jest subiektywny, ocenia postaci i zdarzenia; dwóch narratorów sprawia, że świat przedstawiony jest bardziej skomplikowany i niejednoznaczny, a odbiorca może sam zdecydować, jaki punkt widzenia przyjąć. - Realizm - prawdziwe nazwy ulic, sklepy, moda, omawiane na salonach wydarzenia (sprawa kradzieży lalki). B.) Eliza Orzeszkowa – NAD NIEMNEM Powieść ta odzwierciedla pozytywistyczne ideały pracy u podstaw i pracy organicznej. Dla wielu bohaterów chęć bycia pożytecznym dla społeczeństwa jest najważniejszą rzeczą w życiu. Stopniowe dążenie do wymienionych wyżej ideałów i zrozumienie ich wagi pieknie oddaje postawa Justyny Orzelskiej. Była ona panną z dobrego domu, wychowywała się na dworze u Andrzejowej, gdzie nie musiała pracować i martwić się o swoją sytuację materialną. Sytuacja zmieniła się jednak i Justyna poznała, czym jest ciężka praca, i jak ważna jest w życiu każdego człowieka. Innym znakomitym przykładem jest Benedykt Korczyński. Dla niego praca na roli była nieodłącznie związana z patriotyzmem. Mimo że Polacy wciąż jeszcze zmagali się z zaborcami, on uważał, że ziemia, którą uprawia jest rdzennie polska i do Polski należy. Praca była więc zarazem aktem jego sprzeciwu wobec zaborcy, była walką, jedyną, jakiej mógł się podjąć. Kobieta, która chciała uciec od pracy to Marta Korczyńska. Nie wyszła za mąż za biednego Anzelma Bohatyrowicza, ponieważ obawiała się obowiązków, jakie spaść by na nią mogły w tym związku. Nikt jednak nie może uciec od pracy i Marta wkrótce pogodziła się ze swym losem i pokochała swoje obowiązki. Witold Korczyński natomiast, podobnie jak Benedykt, wiązał pracę z obowiązkami patriotycznymi, ale w nieco inny sposób. Chciał pomóc Polsce dzięki reformom rolnym, które usprawniłyby pracę na wsi. Główne wątki w powieści: - wątek miłosny: miłość jest w powieści siłą, która pozwala osiągnąć szczęście, gwarantuje powodzenie w życiu rodzinnym, daje stabilizację, poczucie bezpieczeństwa, to uczucie, pojawiające się niemal na każdej stronie powieści i co ważne, jest udziałem wszystkich pozytywnych bohaterów. Miłość spełniona, szczęśliwa połączyła w Nad Niemnem: Jana i Cecylię, Jana i Justynę, Andrzeja i jego żonę, prawdopodobnie połączy Witolda i Marysię Kirłównę. Miłość nieszczęśliwa dotknęła Martę i Anzelma, ale ci bohaterowie zbliżają się do siebie pod koniec powieści. Rozkład małżeństwa przeżywają Zygmunt i Klotylda, Różyc jest nieszczęśliwy z powodu braku uczucia, zaś Benedykt (który przez większą część akcji stoi na pograniczu i nie można go określić ani jako postać negatywną, ani jako pozytywną), choć kocha żonę, nie odczuwa małżeńskiego szczęścia, ponieważ Emilia go nie rozumie. - wątek narodowy, patriotyczny: Orzeszkowa przedstawia ważniejsze wydarzenia polityczne rozgrywające się w okresie zaborów. Są to: wojny napoleońskie, a zwłaszcza wyprawa Napoleona na Rosję, powstanie listopadowe i styczniowe. Pamięć o tych wydarzeniach skrzętnie przechowywana jest przez Bohatyrowiczów i panią Andrzejową. Z wątkiem tym wiąże się w powieści kult Mogiły powstańców 1863 r. Jest ona symbolem narodowej jedności, siły, wreszcie symbolem gorącego patriotyzmu. - wątek pracy: praca w powieści uzyskuje miano najwyższej wartości i pełni rolę najważniejszego kryterium oceny postaci. Bohaterowie pozytywni ciężko pracują (Bohatyrowicze, Benedykt, Marta, Kirłowa z córką, Justyna), postacie negatywne unikają wysiłku (Emilia, Teresa Plińska, Kirło, Zygmunt, Różyc). Praca nabiera także wartości niemal uświęcającej, to nie wysiłek, ale powód radości i dumy, towarzyszy jej śpiew, śmiech. Jako duży wysiłek fizyczny praca jest przedstawiona tylko w wypadku dwu osób: Marty i Benedykta, ale to należy wiązać z charakterem tych postaci i ich przeszłością. - wątek konfliktu pokoleń: Orzeszkowa przedstawiła w powieści kilka par bohaterów, w przypadku których należy mówić o konflikcie pokoleń, są to: Witold i Benedykt, pani Andrzejowa i Zygmunt, Justyna i Emilia. Konflikt między ojcem i synem (Witold - Benedykt) to spór między młodszym i starszym pokoleniem pozytywistów. Właściwie mają te same idee: praca, patriotyzm, troska o ziemię i kraj. Tyle tylko, że Benedykt był świadkiem upadku dawnych ideałów, patrzył na chwile zjednoczenia i rozkładu warstw narodowych, dotknęły go popowstaniowe represje, stracił brata. Obowiązki gospodarskie, problemy finansowe osłabiły w nim siłę do walki, zapomniał o starych czasach, uważa za wrogów wszystkich, którzy próbują nastawać na jego własność, nawet Bohatyrowiczów, których niesprawiedliwie osądza. Witold jest pełen energii, jest młody, pragnie realizować ideały pracy organicznej i pracy u podstaw, postawa ojca sprawia mu zawód, jest powodem rozgoryczenia. Ostatecznie jednak w powieści dochodzi do porozumienia tych bohaterów. C.) Henryk Sienkiewicz – QUO VADIS Tytuł powieści Quo vadis (z jęz. łac.) znaczy „dokąd idziesz?”. Quo vadis to powieść historyczna. Ma kilka wątków: miłosny (miłość Ligii i Winicjusza, miłość Eunice i Petroniusza), historyczny (dzieje Rzymu za czasów Nerona), społeczny (przekrój przez różne warstwy społeczne Rzymu), obyczajowy (dotyczy wierzeń, zwyczajów Rzymian i chrześcijan), religijny (kwestia chrześcijan, dzieje świętych Piotra i Pawła). Sienkiewicz zaprezentował także bardzo ciekawe postaci i charaktery, przedstawił ich wewnętrzne przeżycia i głębokie przemiany. Autor postawił naprzeciw siebie dwa środowiska: pogan i chrześcijan. Ponadto udało mu się uchwycić moment upadku starożytnego Rzymu i nadejścia epoki nowożytnej. Henryk Sienkiewicz - POTOP Pierwszą płaszczyznę utworu wyznaczają wydarzenia związane z wątkiem romansowym. W Potopie zauważyć można sytuację klasycznego romansu: na drodze kochankom (Kmicicowi i Oleńce) staje ten trzeci, zły - książę Bogusław. Druga płaszczyzna określona jest przez wydarzenia historyczne i polityczne, czyli dzieje narodu polskiego zmuszonego do walki ze szwedzkim najeźdźcą. Powieść kończy się szczęśliwie na obu płaszczyznach (Kmicic żeni się z Oleńką, potop szwedzki zostaje odparty). Potop jako powieść “ku pokrzepieniu serc”: Gdy Henryk Sienkiewicz przystępował do pisania Potopu, kraj znajdował się w sytuacji bardzo niekorzystnej. Od klęski powstania styczniowego upłynęło już dwadzieścia lat. Program odbudowy i wzmocnienia kraju, najwyraźniej uwidaczniający się w pozytywistycznych hasłach pracy organicznej i pracy u podstaw, nie przyniósł wolności, pojawiły się nastroje zniechęcenia i przygnębienia. Krytykowano program pozytywistów, tendencje antypozytywistyczne stawały się coraz mocniejsze. Dlatego cykl powieści historycznych pisanych przez Sienkiewicza ma za zadanie podtrzymać narodową więź i wiarę w odzyskanie niepodległości. Cechy powieści historycznej na podstawie Potopu: - wszechwiedzący narrator, - sceny oparte na faktach - realizm sytuacji (bitwa o Jasną górę), - mistrzowska archaizacja języka – język stylizowany na sarmacki, - atrakcyjna fabuła awanturnicza: szybkie zwroty akcji, ucieczki, porwania, nieoczekiwane rozwiązania fabularne, - wątek miłosny - przygody miłosne Andrzeja Kmicica i Oleńki Billewiczównej, - wielkie opisy batalistyczne pełne patosu i wzniosłości, - humor, - kreacje bohaterów, których stać na wielkie poświęcenie, brawurę, bezkompromisowych, honorowych patriotów, - przesłanie powieści – kult dla wielkiej przeszłości narodowej, - bohater dynamiczny – zmienia swoje postępowanie na kartach powieści, zachodzi w nim metamorfoza – nie jest to cecha typowej powieści historycznej. Powtórz z nami pozytywizm, rozwiązując ten test. 1. Epokę realizmu w Polsce nazywa się: a. realizmem polskim, b. pozytywizmem, c. pozytywizmem polskim. Odpowiedź: c Komentarz: Epokę realizmu w Polsce nazywamy pozytywizmem polskim (sama nazwa pozytywizm oznacza kierunek w filozofii francuskiej zapoczątkowany przez Comte’a). Pozytywizm polski jest swoistym odpowiednikiem realizmu w Europie, jednak przesuniętym w czasie i wzbogaconym o pewne wątki ideologiczne. A to dlatego, że polski romantyzm trwał o wiele dłużej niż w innych krajach europejskich i nałożył się niejako na czasy, w których w Europie od dawna już królował realizm. Dopiero klęska powstania styczniowego w 1864 roku spowodowała zmianę paradygmatu w kulturze polskiej i odwrót od ideologii romantycznej. 2. Realizm, jako nazwa epoki literackiej dzieli się na dwie fazy: a. wczesny i dojrzały, b. przed- i popowstaniowy, c. dojrzały i psychologiczny. Odpowiedź: a Komentarz: Realizm jako nazwa epoki literackiej, panującej w Europie od lat trzydziestych do siedemdziesiątych XIX stulecia, dzieli się na dwie fazy: wczesny realizm, za którego twórcę powszechnie uważa się Honoriusza Balzaka (twórcę cyklu Komedia ludzka) oraz realizm dojrzały, zwany również psychologicznym. Realizm dojrzały reprezentowany jest głównie przez Gustawa Flauberta i Fiodora Dostojewskiego. Różnice między realizmem wczesnym a dojrzałym polegają głównie na udoskonaleniu technik narracyjnych i pogłębionej analizie postaci. 3. Realizm jako konwencja literacka, trwa w prozie: a. od początków XIX wieku, b. od starożytności, c. od czasów renesansu. Odpowiedź: b Komentarz: Realizm jako konwencja literacka trwa w prozie od XIX wieku po dzień dzisiejszy. Polega ona w przeważającej mierze na jak najwierniejszym oddaniu rzeczywistości w utworach (literackich, muzycznych, plastycznych). Jej najważniejsze kategorie estetyczne to szczegółowość opisu i prawdopodobieństwo realistyczne. Czas realizmu to czas rozkwitu powieści i nowelistyki. Realizm jest kategorią uniwersalną i można go spotkać we wszystkich dziedzinach sztuki. 4. Pozytywizm w Polsce trwa: a. od 1864 do końca XIX wieku, b. od 1831 do końca XIX wieku, c. cały wiek XIX. Odpowiedź: a Komentarz: Pozytywizm w Polsce trwa od początków lat siedemdziesiątych (zapoczątkowany przez upadek powstania styczniowego) do końca XIX wieku. Pierwsze manifesty modernistyczne pojawiają się na ziemiach polskich ok. 1891, jednak jeszcze w roku 1900 Henryk Sienkiewicz wydał Krzyżaków, a w 1905 przyznano mu Nagrodę Nobla. Stąd wielu naukowców twierdzi, iż pozytywizm w Polsce przetrwał aż do wybuchu I wojny światowej. 5. Polscy pozytywiści nawiązywali do dokonań: a. europejskiego nurtu filozoficznego, b. europejskich realistów, c. romantyzmu polskiego. Odpowiedź: a Komentarz: Pozytywiści polscy nawiązywali bardzo często do dokonań europejskiego nurtu filozofów – pozytywistów. Stąd nazwa ta posłużyła za miano polskiej epoki literackiej. Pozytywizm polski nie ma swojego odpowiednika w Europie. Jest to okres dominacji realizmu, ze szczególnym uwzględnieniem typowo polskiej odmiany tendencyjnej, dążącej do powiązania kwestii literackich z problematyką społeczną. 6. Autorem nazwy “pozytywizm” jest: a. August Comte, b. Herbert Spencer, c. Aleksander Świętochowski. Odpowiedź: a Komentarz: Autorem nazwy pozytywizm jest August Comte. Wywodzi się ona od swojego francuskiego odpowiednika i znaczy tyle, co: ścisły, realny, pewny. Takie zamiłowanie do ścisłości i naukowości legło u podstaw stworzonego przez Comte’a nurtu filozoficznego zwanego pozytywizmem. Pozytywizm filozoficzny poza zamiłowaniem do nauki, interesował się żywo kwestiami społecznymi – jemu to przypisuje się wyodrębnienie socjologii jako odrębnej nauki. 7. Pozytywizm warszawski na stałe związał się z: a. realizmem, b. utylitaryzmem, c. programem społecznym. Odpowiedź: c Komentarz: Pozytywizm warszawski to dominujący nurt polskiego pozytywizmu, który na stałe związał się ze spójnym programem społecznym. “Warszawiacy” skupili się wokół czterech zagadnień: pracy u podstaw, pracy organicznej, emancypacji kobiet i asymilacji Żydów. Program swój głosili na łamach prasy: w czasopismach i tekstach publicystycznych. Do przodowników nurtu należeli: Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus i Eliza Orzeszkowa. 8. Idea głosząca, że nauka jest jedyna metodą wyjaśniania zjawisk rzeczywistości to: a. monizm przyrodniczy, b. scjentyzm, c. pozytywizm. Odpowiedź: b Komentarz: Ideą głoszącą, iż nauka jest jedynie słuszną metodą wyjaśniania zjawisk rzeczywistości, jest wywodzący się z myśli pozytywistycznej scjentyzm. Według scjentyzmu, wszelkie próby interpretowania zjawisk powinny odbywać się zgodnie z zasadami którejś z ustanowionych nauk. Jednocześnie zaś, wiecznie rozwijająca się nauka, ma sukcesywnie dostarczać coraz to precyzyjniejszych narzędzi analizowania zjawisk. To zaś, czego rozwiązać się nie daje, nie istnieje, gdyż dla scjentysty realne jest tylko to, co daje się poznać i przeanalizować metodami naukowymi. Tak więc sami widzicie, że jest to koło się zamyka. 9. Organicyzm to teoria stworzona przez: a. Herberta Spencera, b. Johna Stuarta Milla, c. Karola Darwina. Odpowiedź: a Komentarz: Organicyzm to teoria stworzona przez Herberta Spencera. Spencer porównał społeczeństwo do żywego, rozwiniętego organizmu. Tak jak w żywym organizmie choroba jednego z elementów powoduje zainfekowanie całości, tak w społeczeństwie niewłaściwe funkcjonowanie jednego z organów niekorzystnie odbija się na pracy pozostałych. W przypadku społeczeństwa owymi “organami” są instytucje i grupy społeczne. A zatem, w myśl organicyzmu, społeczeństwo stanowi system naczyń połączonych i aby całe mogło funkcjonować bez zarzutu, należy jednocześnie oddziaływać na wszystkie jego elementy składowe. 10. Ewolucjonizm to idea przeniesiona do nauk społecznych z: a. nauk przyrodniczych, b. medycyny, c. nauk historycznych. Odpowiedź: a Komentarz: Ewolucjonizm to idea przeniesiona do myśli społecznej z nauk przyrodniczych przez Herberta Spencera. Spencer, zafascynowany pracą twórcy teorii ewolucji Karola Darwina, postanowił zastosować jego prawa do społeczeństw ludzkich. W myśl ewolucjonizmu, społeczeństwo, jak i organizmy żywe, podlegają ciągłemu rozwojowi opartemu na doborze naturalnym. Oznacza to, że gorsze rozwiązania są zawsze odrzucane na rzecz lepszych. Naturalna konsekwencją ewolucjonizmu jest więc nieustanny rozwój i ciągły postęp, jakiemu podlega życie społeczne. 11. U podstaw powieści tendencyjnej legł: a. organicyzm, b. realizm, c. utylitaryzm. Odpowiedź: c Komentarz: Powieść tendencyjna zrodziła się z postulatów utylitaryzmu. W myśl tej idei, będącej jednym z programowych haseł pozytywizmu, każda aktywność ludzka, w tym także literatura, ma być użyteczna. Oznacza to, iż ma ona nie tylko bawić, ale przede wszystkim przynosić ogólnospołeczny pożytek. Te konkretne zadania stawiane sztuce w ogólności, streszczały się do postulatu nauczania, krzewienia prawych idei, a także piętnowania zła i wskazywania właściwych postaw życiowych. 12. Podstawową kategorią estetyczną realizmu jest: a. prawdopodobieństwo realistyczne, b. mimesis, c. utylitaryzm. Odpowiedź: a Komentarz: Podstawową kategorią estetyczną realizmu jest prawdopodobieństwo realistyczne. Termin ten oznacza zgodność realiów świata przedstawionego w utworze z regułami rządzącymi “prawdziwą rzeczywistością”. W rezultacie prawdopodobieństwo realistyczne oznacza zasadniczo trzy kwestie: brak elementów fantastycznych i nadprzyrodzonych, prawdopodobne psychologicznie postacie oraz umotywowane i wynikające z przyczynowo-skutkowych zależności działania bohaterów. Twórcy realizmu starali się w swych dziełach pogłębiać te podstawowe kategorie. Starali się, by opisywane przez nich miejsca nie odbiegały od swych rzeczywistych wyglądów, stąd powieści często pisali dosłownie z mapą w ręku. 13. Jedna ze sztandarowych technik twórczych realizmu to: a. narracja trzecioosobowa, b. psychologizm, c. zasada milieu. Odpowiedź: c Komentarz: Jedną ze sztandarowych technik twórczych realizmu jest zasada milieu. Polega ona na tym, że pisarz nie od razu wprowadza na scenę swojego bohatera, jednak czytelnik dowiaduje się o nim sporo na samym wstępie, a to za sprawą szczegółowego opisu jego otoczenia, rzeczy i przyzwyczajeń. Zasada milieu opiera się więc na prostej obserwacji psychologicznej i może pojawić się kilkakrotnie w różnych odmianach i miejscach utworu. Do najbardziej znanych przykładów milieu należą: opis pokojów pensjonatu Vauquer w Ojcu Goriot oraz opis mieszkania Łęckich w Lalce. 14. Typ narracji charakterystyczny dla wczesnej powieści realistycznej to narracja: a. auktorialna, b. personalna, c. dwugłos narracyjny. Odpowiedź: a Komentarz: Typem narracji charakterystycznym zwłaszcza dla wczesnej powieści realistycznej jest narracja auktorialna. W zasadzie nie oznacza ona nic więcej niż znana Ci już forma narracji, jaką jest narrator wszechwiedzący. Narrator auktorialny odsłania stopniowo wydarzenia powieści z pozycji tego, który wie zawsze znacznie więcej niż czytelnik. Do tego często pozwala sobie na dygresje, nie zawsze bezpośrednio związane z treścią utworu. Takiego narratora znamy między innymi z Ojca Goriot czy z Nad Niemnem. Może on występować w dwóch wariantach: pierwszo- i trzecioosobowym. 15. Narracja przekazywana przez wypowiedzi lub działania postaci to narracja: a. osobowa, b. personalna, c. psychologiczna. Odpowiedź: b Komentarz: Typ narracji, w której zdarzenia przekazywane nam są przez działania i wypowiedzi postaci, określa się mianem narracji personalnej. Jest to bardziej zaawansowany typ narracji i na ogół stosuje się go jednocześnie z narracją auktorialną. Czas realizmu to okres licznych eksperymentów z tą forma narracji. Najpełniej rozwinęła się ona w późnym realizmie, w twórczości Fiodora Dostojewskiego. 16. Najdoskonalszą odmianą narracji personalnej jest: a. polifonia, b. symfonia, c. dwugłos narracyjny. Odpowiedź: a Komentarz: Najdoskonalszą odmianą narracji personalnej jest technika polifonii. Nazwę tę ukuł na określenie techniki Fiodora Dostojewskiego rosyjski badacz literatury Michaił Bachtin. Polifonia to sytuacja, w której postacie powieści spełniają nie tylko funkcje narracyjne, ale ponadto każda z nich ma odrębny, niezależny i autonomiczny punkt widzenia – swój światopogląd i osąd moralny. W konsekwencji powieść polifoniczna każde wydarzenie przedstawia z kilku punktów widzenia, z każdego inaczej. 17. Narracja w Lalce Bolesława Prusa to: a. narracja auktorialna, b. narracja polifoniczna, c. dwugłos narracyjny. Odpowiedź: c Komentarz: Narrację w Lalce Bolesława Prusa nazywa się specyficznym określeniem: jest to dwugłos narracyjny. Oznacza on sytuację, w której do powieści jednocześnie zostaje wprowadzonych dwóch narratorów, a każdy z nich używa innego rodzaju narracji. Tak rzecz się ma z Lalką, gdzie partie trzecioosobowego narratora prowadzącego przecinane są fragmentami pamiętnika Rzeckiego, w trakcie których to on właśnie przejmuje główny nurt narracji zmieniając ją na pierwszoosobową. Właściwie, uściślając, w Lalce można dopatrzyć się jeszcze jednego typu narracji, mamy tu bowiem jeszcze do czynienia z elementami narracji personalnej. 18. Charakterystyczny dla wczesnego pozytywizmu warszawskiego podgatunek literacki to: a. nowela, b. powieść tendencyjna, c. obrazek. Odpowiedź: b Komentarz: Charakterystycznym dla wczesnego pozytywizmu warszawskiego podgatunkiem literackim jest powieść tendencyjna. Oznacza on powieść napisaną w konwencji realistycznej, jednak z przesuniętym efektem docelowym. O ile w typowej powieści realistycznej punktem docelowym jest jak najwierniejszy opis rzeczywistości, o tyle w powieści tendencyjnej zostaje on przesunięty w stronę ilustracji społecznie użytecznej tezy. Powieść tendencyjna ilustruje charakterystyczną dla wczesnego okresu pozytywizmu tendencję do podporządkowywania wartości artystycznych literatury funkcjom utylitarnym. Ze względu na słabą jakość artystyczną tego typu zabiegów, pisarze pozytywistyczni szybko porzucili tę formę twórczości i zwrócili się ku klasycznej powieści realistycznej. 19. Gatunkiem szczególnie cenionym przez pozytywistów warszawskich jest: a. nowela, b. powieść, c. list. Odpowiedź: a Komentarz: Gatunkiem szczególnie chętnie wykorzystywanym przez pozytywistów warszawskich była nowela. A to dlatego, że ze względu na swą zwięzłą formę, daje się ona łatwo publikować na łamach różnych tygodników. Szybko stała się przez to jednym z podstawowych typów wypowiedzi artystycznej epoki. Dodatkowo była ona szczególnie ceniona ze względu na szczególną podatność na ideologię tendencyjności. 20. Nowela to gatunek: a. biblijny, b. renesansowy, c. pozytywistyczny. Odpowiedź: b Komentarz: Nowela jest gatunkiem renesansowym. Jej powstanie zawdzięczamy włoskiemu pisarzowi Giovanniemu Boccaccio, którego zbiór Dekameron jest pierwszym opublikowanym zbiorem nowel. Nowela jest gatunkiem zwięzłym, epickim, zwykle jednowątkowym. Charakteryzuje się jednym, zwykle wyeksponowanym bohaterem, oraz obecnością motywu przewodniego, zwanego również motywem sokoła (od tytułu powieści tegoż Boccaccia). W klasycznej formie nowela ma uporządkowana strukturę – jej akcja wznosi się do punktu kulminacyjnego, by potem szybko zostać rozwiązaną za sprawą niespodziewanego zakończenia. Ze względu na swą zwięzłą formę nowela przeżywała renesans w dobie pozytywizmu. 21. Właściwa akcja Lalki Bolesława Prusa toczy się w latach: a. 1848 – 1863 b. 1878 – 1879 c. 1887 – 1889 Odpowiedź: b Komentarz: Właściwa akcja Lalki Bolesława Prusa toczy się w latach 1878 – 1879, jednak retrospekcje, jakie wprowadza Pamiętnik starego subiekta, obejmują okres od 1837 roku i zawierają opisy wydarzeń związanych z Wiosną Ludów z 1848 roku i powstaniem styczniowym z roku 1863. Akcja powieści rozgrywa się w Warszawie, jednak pojedyncze epizody prowadzone są również w Zasławku oraz Paryżu. 22. Tytuł powieści Bolesława Prusa nawiązuje do: a. jednego z wątków powieści – procesu o lalkę b. postawy, jaką reprezentuje Izabela Łęcka c. sklepu starego Mincla, w którym sprzedawano lalki Odpowiedź: a Komentarz: Tytuł powieści nawiązuje do jednego z epizodów. Chodzi o proces, jaki baronowa Krzeszowska wytoczyła Helenie Stawskiej o rzekomą kradzież porcelanowej lalki. Jak pamiętamy, ową porcelanową lalkę stłukła baronowej służąca, zaś lalka dla córeczki pani Stawskiej zakupiona została w sklepie Wokulskiego, co zostało dowiedzione podczas procesu. Bez wątpienia proces pani Stawskiej nie zakończyłby się tak szczęśliwie, gdyby nie bezinteresowna pomoc Rzeckiego oraz wstawiennictwo Wokulskiego, którego pani Stawska obdarzała nieskrywanym uczuciem… 23. Wokulski został zesłany na Sybir za udział w: a. Wiośnie Ludów b. malwersacjach podatkowych c. powstaniu styczniowym Odpowiedź: c Komentarz: Wokulski został zesłany na Sybir za udział w powstaniu styczniowym. Paradoksalnie, okres ten okazuje się jednym z najbardziej udanych w życiu Wokulskiego. W Irkucku poznaje wielu uczonych, którzy tak jak on zostali zesłani na roboty w głąb carskiej Rosji. Tam pracuje i zdobywa uznanie wśród petersburskich kół naukowych. Po powrocie do kraju nigdy nie wiodło mu się już tak dobrze: polscy uczeni widzieli w nim kupca, kupcy – uczonego. We wszystkich zaś budził nieufność jako były zesłaniec władz carskich, z którym kontakty okazać się mogły ryzykowne. 24. Postać Wokulskiego łączy w sobie wiele sprzeczności na wzór: a. bohatera romantycznego b. barokowego kochanka c. bohatera szekspirowskiego Odpowiedź: a Komentarz: Postać Stanisława Wokulskiego, podobnie jak wielkich bohaterów romantycznych, łączy w sobie wiele sprzeczności. Choć biografia Wokulskiego jest na wskroś pozytywistyczna – cechuje go miłość do nauki i trzeźwy stosunek do pieniądza, to jednak w głębi duszy Wokulski pozostał niepoprawnym romantykiem. Dzieje się tak za sprawą uczucia, jakie żywi do Izabeli Łęckiej, uczucia, które przemienia całe jego życie. Wokulski, niczym młody Werter, traci głowę dla swej wyidealizowanej kochanki do tego stopnia, że swoje uczucie gotów jest przypłacić własnym życiem. 25. Lalka, to według Bolesława Prusa, powieść o trzech pokoleniach idealistów, którymi są: a. Rzecki, Wokulski, Ochocki b. Rzecki, Szuman, Starski c. Stawska, Izabela Łęcka, hrabina Krzeszowska Odpowiedź: a Komentarz: Mówiąc o trzech pokolenia idealistów, Prus miał na myśli Rzeckiego, Wokulskiego i Ochockiego. Pierwszy z nich reprezentuje idealizm polityczny. Rzecki wychowany przez ojca w uwielbieniu dla Napoleona wierzy, iż walka o wolność doprowadzi do nadejścia ery powszechnej szczęśliwości. Wokulski – pozytywista z duszą romantyka, ulega sile wielkiej miłości, która niszczy go zarówno jako człowieka, jak i odbiera mu godne miejsce w społeczeństwie. Najmłodszy z nich, Ochocki, to typ idealisty – naukowca. Ochocki wierzy, iż wynalezienie machiny latającej zniesie bariery między ludźmi i da początek sprawiedliwości społecznej. 26. Lalka to powieść o kompozycji: a. zamkniętej b. synkretycznej c. otwartej Odpowiedź: c Komentarz: Lalka na wzór wielkich dramatów romantycznych realizuje wzór kompozycji otwartej. Świadczy o tym brak jednoznacznego zakończenia. Właściwie to nie wiadomo na pewno, czy Wokulski zginął w ruinach zasławskiego zamku, czy może wyjechał do Paryża, tak jak proponował mu Geist, czy też przedsięwziął daleką podróż do Indii, Chin czy Ameryki? A jeśli wyjechał, to czy wróci, czy też nie? Każda z możliwości jest równie prawdopodobna. Wiadomo jedynie, że po nieudanej próbie samobójczej Wokulski udaje się do Zasławka i mury zamku wysadza w powietrze, cała reszta okryta jest milczeniem… 27. Lalka to powieść: a. realizmu krytycznego b. realizmu psychologicznego c. polifoniczna Odpowiedź: a Komentarz: Lalka to dzieło realizmu krytycznego. Dzieje się tak dlatego, iż Prus zaprezentował w niej rozległą panoramę społeczeństwa polskiego końca XIX wieku. Obraz prezentowany przez Prusa jest przekrojowy, ogarnia wszystkie warstwy życia społecznego miasta i jego mieszkańców. Dodatkowo autor dokonuje w powieści swoistego bilansu idei pozytywistycznych pod kątem sposobów i skutków ich realizacji, takich jak: praca organiczna, praca u podstaw, ideał szerzenia postępu i powszechnej oświaty, równouprawnienie kobiet, hasło asymilacji Żydów i inne. 28. Nad Niemnem to powieść, której akcja rozgrywa się na dwóch planach: współczesnym oraz: a. legendarnym b. mitycznym c. fantastycznym Odpowiedź: a Komentarz: Akcja Nad Niemnem rozgrywa się na dwóch planach. Pierwszy z nich stanowią wydarzenia współczesne czasowi powieści, które rozgrywają się między końcem czerwca a wrześniem lat 80. XIX wieku. Drugie tło powieści stanowią wydarzenia historyczne i legendarne, które tworzą jej drugą warstwę fabularną. Są to: historia Jana i Cecylii, protoplastów rodu Bohatyrowiczów, wspomnienie najazdu szwedzkiego oraz ciągle żywo funkcjonujące w pamięci bohaterów wydarzenia związane z powstaniem styczniowym. 29. Akcja powieści osnuta jest wokół ekonomicznego sporu między: a. Kirłami a Korczyńskimi b. Korczyńskim a Justyną Orzelską c. Korczyńskimi a Bohatyrowiczami Odpowiedź: c Komentarz: Osią powieści jest zadawniony spór ekonomiczny pomiędzy dwoma rodami: Korczyńskich i sąsiadującymi z nimi Bohatyrowiczami. Do pojednania zwaśnionych stron dąży Witold, syn Benedykta Korczyńskiego, który w powieści jest przedstawicielem pokolenia pozytywistów. Na konflikt rodzinny nakłada się mezalians kuzynki Korczyńskich, Justyny Orzelskiej, z Janem Bohatyrowiczem, który w rezultacie przyczynia się do zażegnania sporu i zjednania zwaśnionych rodzin. 30. Nad Niemnem określa się jako powieść o: a. pracy b. utraconych nadziejach c. szlachcie polskiej Odpowiedź: a Komentarz: Powieść Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej to inaczej powieść o pracy. Nazwano ją tak, dlatego że oprócz wątku miłosnego najważniejszym i wiodącym tematem powieści jest temat pracy. Do tego stopnia, że staje się ona nawet naczelnym kryterium oceny bohaterów: pozytywni pracują dla dobra innych, negatywni prowadzą bezduszną, pozbawioną sensu egzystencję nierobów. 31. Legendarnymi założycielami rodu Bohatyrowiczów są: a. Justyna i Jan b. Jan i Cecylia c. Zygmunt August i królowa Bona Odpowiedź: b Komentarz: Legendarnymi protoplastami rodu Bohatyrowiczów są Jan i Cecylia. Ponieważ nie mogli się pobrać z powodu różnic majątkowych, osiedlili się w lesie i tam założyli rodzinę, co dało początek wsi, którą po latach odwiedził Zygmunt August. Król w uznaniu dla ich pracowitości wyróżnił ich szlachectwem. Dzieje tej pary stanowią paralelę dla dziejów Jana i Justyny. 32. Drugą mogiłą pojawiającą się w utworze jest mogiła: a. powstańcza b. napoleońska c. zbójecka Odpowiedź: a Komentarz: Drugą mogiłą pojawiającą się w utworze jest mogiła upamiętniająca wydarzenia 1964 roku. Spoczywa w niej około czterdziestu zabitych powstańców, między innymi ojciec Jana i brat Benedykta Korczyńskiego, Andrzej. To tam Justyna dowiaduje się o powstańczej przeszłości obu rodów. Pod wpływem tej historii w dziewczynie dokonuje się przemiana: własne życie postrzega jako bezwartościowe, w obliczu idei kierującej powstańczą walką. 33. Gloria victis Elizy Orzeszkowej to pod względem gatunkowym: a. opowiadanie b. powieść c. nowela Odpowiedź: c Komentarz: Pod względem gatunkowym Gloria victis jest nowelą, jednak nowelą nietypową. O jej nietypowości decyduje podwójnie prowadzona fabuła. Plan pierwszy tworzy symboliczna rozmowa lasu z wiatrem. Dzięki zabiegom animizacji i personifikacji czytelnik staje się świadkiem wydarzeń powstańczych, które odbywały się na polanie. W planie drugim, opowiedzianym przez las, występują dwa wątki. Pierwszy dotyczy wizji ostatnich chwil dogorywającego powstania, drugi to historia miłości Anieli i Jagmina. 34. Tytuł Gloria victis znaczy: a. chwała zwyciężonym b. chwała zwycięzców c. chwała zwycięzcom Odpowiedź: a Komentarz: Gloria victis to łaciński zwrot oznaczający chwałę zwyciężonym. Tytułem tym Orzeszkowa ostatecznie przewartościowuje pozytywistyczny stosunek do powstania. Zamiast potępienia dla błędów romantyków, pisarka wskazuje na (tu patrz na sam tytuł) chwałę zwyciężonym. Powstanie jest ukazane w utworze jako narodowa świętość i nieodłączny element polskiej tradycji. Stąd poległym w nim powstańcom należny jest hołd i pamięć, na miarę ich poświęcenia dla narodowej sprawy. 35. Mendel Gdański powstał jako protest przeciwko szerzącej się fali: a. emancypacji b. nacjonalizmu c. antysemityzmu Odpowiedź: c Komentarz: Mendel Gdański to utwór, który powstał jako protest przeciwko szerzącej się fali antysemityzmu. Jego waga polega na tym, że odpowiedzialnymi za szerzące się pogromy wobec środowiska żydowskiego czyni nie tylko zdeklarowanych antysemitów, ale również przeciętnych ludzi, jak radca czy zegarmistrz, którzy – sami nie czyniąc nic złego – za Żydami nie przepadają. Konopnicka obarcza współwiną takich właśnie delikatnych i “nieszkodliwych” przeciwników judaizmu, których to postawa jawnej niechęci pozwala na rodzenie się wersji skrajnych i agresywnych. 36. Akcja utworu Mendel Gdański rozgrywa się w: a. Gdańsku b. Warszawie c. Jerozolimie Odpowiedź: b Komentarz: Nowela Mendel Gdański opisuje dzieje pogromu, który rozegrał się w Warszawie w latach osiemdziesiątych XIX stulecia. Tytułowy bohater utworu jest sześćdziesięcioletnim Żydem, introligatorem od lat mieszkającym w Warszawie. Mendel, który całe życie spędził i przepracował w tym mieście, dzieląc wraz z innymi mieszkańcami ciężkie chwile powstania i życie pod zaborem rosyjskim, nie chce uwierzyć, że może grozić mu coś złego ze strony jego mieszkańców. Po pogromie Mendel nieodwracalnie traci poczucie wspólnoty z mieszkańcami Warszawy i miejscem, które uważał za swoje rodzinne gniazdo. 37. Kamizelka Bolesława Prusa pod względem gatunkowym to: a. miniatura b. obrazek miejski c. szkic Odpowiedź: b Komentarz: Pod względem gatunkowym utwór Bolesława Prusa zalicza się do tzw. obrazków miejskich. Obrazek miejski to miniaturowa nowelka przeznaczona do publikacji w prasie, która z reguły przedstawia historię z życia mieszkańców miasta. W tym wypadku chodzi o literacki szkic z życia biednych mieszkańców Warszawy. Budując fabułę Prus skorzystał w niej z ciekawej techniki skupienia akcji wokół jednego przedmiotu (tzw. motyw sokoła). Nabycie przez narratora tytułowej kamizelki od handlarza starzyzną prowokuje do opowiedzenia podglądanej przez niego historii pewnego małżeństwa. 38. Potop to Trylogii część: a. pierwsza b. druga c. ostatnia Odpowiedź: b Komentarz: Potop jest drugą częścią Trylogii Henryka Sienkiewicza. W skład cyklu, obok Potopu, wchodzą jeszcze Ogniem i mieczem oraz Pan Wołodyjowski. W Trylogii Sienkiewicz przedstawia dzieje Polski od śmierci Władysława IV (1648) po bitwę pod Chocimiem (1673). Potop ukazuje dzieje Polski podczas najazdu szwedzkiego. Powieść pierwotnie ukazywała się w warszawskim Słowie jako powieść w odcinkach w latach 1884 – 1886. 39. Kmicic, główny bohater Potopu, to wzór bohatera: a. romantycznego b. faustowskiego c. dynamicznego Odpowiedź: c Komentarz: Kmicic jest wzorem bohatera dynamicznego. Przechodzi on w trakcie powieści swoiste przeistoczenie – z typowego Sarmaty hulaki staje się on wzorowym rycerzem, bohaterem w walce o ojczyznę. Podobnie jak u bohatera romantycznego, przemianę tę symbolizuje zmiana imienia. Bohaterskich czynów dokonuje Kmicic jako Babinicz. Jego nowe wcielenie zyskuje mu serce ukochanej Oleńki, a w nagrodę za bohaterskie czyny król Jan Kazimierz mianuje go starostą upickim. 40. Pod względem gatunkowym Potop to: a. awanturniczy romans b. powieść przygodowa c. powieść historyczna Odpowiedź: c Komentarz: Tak naprawdę Potop trudno jest zakwalifikować jednoznacznie jako powieść historyczną. Jest po trochu zarówno awanturniczym romansem, jak i powieścią przygodową. Sienkiewicz pisząc Trylogię, stworzył nowy typ powieści historycznej, łączącej atrakcyjną awanturniczą fabułę z wątkiem romansowym i realiami historycznymi. Te ostatnie mają jednak w powieści funkcję dominującą. Nie należy zapominać, że Trylogia pisana była ku pokrzepieniu serc, a to oznacza, iż celem przewodnim powieści jest ukazywanie wielkich momentów z dziejów Rzeczpospolitej, by wskrzeszać chwile minionej chwały i budzić na nowo narodowego ducha Polaków. avg. rating (96% score) - 3 votes

potop pytania na sprawdzian